Dana 24. 9. 2022. godine, sa početkom u 11.00 časova, u prostorijama Pravnog fakulteta Univerziteta u Istočnom Sarajevu, održana je javna odbrana doktorske disertacije kandidata mr Mirjane Pupić pod nazivom ''Rimsko-pravna tradicija i kasnosrednjovjekovni dubrovački notarijat''.
Komisiju za odbranu ove doktorske disertacije činili su, zaista eminentna imena iz oblasti rimskog prava i istorije države i prava:
- dr Samir Aličić, vanredni profesor Pravnog fakulteta Univerziteta u Istočnom Sarajevu – predsjednik Komisije;
- dr Nikola Mojović, redovni profesor Pravnog fakulteta Univerziteta u Banja Luci u penziji – mentor, i
- dr Sanja Savić, vanredni profesor Pravnog fakulteta Univerziteta u Istočnom Sarajevu - član Komisije.
Pored Komisije, odbrani su, u velikom broju, prisustvovali rodbina kandidata kao i njene radne kolege: profesori, asistenti i administrativno osoblje Fakulteta. S ponosom možemo reći da je odbrani prisustvovala i gospođa Irena Mojović, veliko pravničko ime, nekadašnja predsjednica Notarske komore Republike Srpske i sudija i potpredsjednik Ustavnog suda Republike Srpske, i nedašnji član Generalnog savjeta i Komisije za ljudska prava Međunarodne unije notara.
Na početku svog izlaganja, mr Mirjana Pupić je istakla da sa sigurnošću danas možemo reći da notar predstavlja jedan od najznačajnijih instituta savremenog prava, koji vodi do jačanja pravne sigurnosti, zaštite javnog interesa i rasterećenja pravosudnih organa, što je osnovni cilj uvođenja ove institucije u pravni sistem jedne države. Da bismo razumjeli savremena zakonska rješenja koja uređuju notarijat, moramo poznavati njegov istorijski razvoj, jer odatle uočavamo na kojim principima i sa kojim ciljevima je uspostavljen. Ideja notarijata duguje se rimskoj pravnoj tradiciji a utemeljenje pripada srednjovjekovnom pravu. Svako vrijeme tražilo je da se notari uklope u cjelinu pravnog sistema i potreba vremena. Doprinos Rimljana je i u tome što su isprave koje su sastavljali tabelioni dobili naročitu dokaznu vrijednost (mada još ne i status osobe javne vjere koja je sastavljala javne isprave) pa se zato obično smatra da su prerasli u jednu novu ustanovu, embrion savremenog notarijata. Svakako da tabelioni imaju izvjesne elemente koji će obilježiti kasniju ustanovu notarijata. Dakle, razvoj institucije notarijata u uskoj je vezi sa oživljavanjem rimskog prava tokom 12. vijeka i razvojem mediteranskih komuna. Srednjovjekovni pisari dobili su pravni ugled i autoritet koji nisu imali u rimskom pravu. Važno je napomenuti da je pravo Dubrovačke republike stvorilo jednu dobru pravnu tehniku i terminologiju, dalo rješenje problemima koji se mogu pojaviti u svakom pravnom sistemu, te je kao takvo veoma značajno i može se iskoristiti kao društveno korisno. Iako su Rimska država, kao i Dubrovačka republika, davno prestale da postoje, pravnici treba da poznaju ne samo notarijat kakav je danas već i njegovu prošlost. Za današnje notare i pravnike važna je svijest o tome da je ova služba nabijena prošlošću, istorijom, tradicijom i pravnim nasljeđem. Notarska služba traje vijekovima i pravna istorija ne bi bila danas ovakva da nije bilo onog što je iza sebe ostavila pravnička profesija. Poseban akcenat iz rimskog prava stavljen je na tabelionske isprave iz doba cara Justinijana čija vladavina je ostavila velikog traga u pravnoj istoriji. O njihovom pravnom položaju govori više pravnih tekstova iz tog vremena koje je kandidatkinja analizirala. Tabelioni su imali značaj i u Vizantiji. U Eparhovoj knjizi iz 10. vijeka se veoma precizno regulišu brojna pitanja vezano za rad tabeliona. Kandidatkinja zaključuje da tabelioni u poznoj Vizantiji postaju znatno ozbiljnija institucija, sa odgovarajućom profesionalnom organizacijom koja kontroliše njihov rad. Notarsku ustanovu je poznavala i srednjovjekovna Srbija, gdje se notari nazivaju nomici ili inomici što dokazuju sačuvane isprave iz tog vremena. U Longobarskoj Italiji su notari dobili unaprijeđen status u odnosu na javne pisare i vizantiojskoj Italiji jer je došlo do porpuno drugačijeg gledanja na pisarsku dјelatnost, jer su upravo Longobardi priznali pisarskim ispravama punu vjerodostojnost. Notarske službe su bile razvijene i u mnogim istočnojadranskim gradovima, kao što su Kotor, Budva, Zadar, Split, Šibenik, ali istraživanje koje je provedeno ukazuje da je svaki grad imao svoje specifičnosti ali da je bilo i mnogo sličnosti u pogledu institucije notarijata. Centralni dio doktorske disertacije je kasnosrednjovjekovni dubrovački notarijat, koji je regulisan Statutom Dubrovnika iz 1272. godine. Prvi notari u Dubrovniku javljaju se u 11. vijeku, od kada potiče i prvi spomen riječi notarius u dobrovačkim ispravama. Kandidatkinja analizira teks zakletve koju je sastavio i položio notar Paskal 1228. godine. Dio rada i istraživanja je posvećen prvom notaru iz Italije Tomazinu Saveru, koji je odigrao ključnu ulogu u razvoju institucije notarijata u ovoj komuni. U početku se bilježi jača prisutnost notara iz crkvenih redova koji su i dјelovali kako za crkvene tako i za svjetovne potrebe. Kasnije su komunalne vlasti pokušale preuzeti kontrolu jer se javila potreba za pravno obrazovanim notarima. Profesionalni notari, koji su dolazili da prostora današnje Italije, su svakako umnogome unaprijedili rad i organizovanost ove službe u Dubrovniku. Kandidatkinja je obradila i analizirala strukturu notarske isprave i povukla paralelu između kupoprodaje u rimskom pravu i kasnosrednjovjekovnom Dubrovniku. Na kraju svog izlaganja iznijela je niz zaključaka. Sve u svemu, između ostalog, zaključuje da je na pojavu notarijata u Dubrovniku od uticaja bila tradicija rimskih tabeliona, pisara langobarske Italije, kao i recepcija rimskog prava.
Po završetku ekspozea i razgovora sa kandidatom, Komisija je zauzela jedinstven stav da rezultati izneseni u doktorskoj disertacija pod nazivom „Rimsko-pravna tradicija i kasnosrednjovjekovni dubrovački notarijat“, kandidatkinje mr Mirjane Pupić, predstavljaju značajan stručni i naučni doprinos rimskom pravu i istoriji države i prava. Kandidatkinja je došla do novih saznanja u vezi sa raznim pitanjima koji su u vezi sa institutom notarijata. Naručito su značajni rezultati koji se tiču objašnjenja geneze notarijata izučavanjem njegovog nastanka i razvoja kroz rimsko pravo, pojedine istočnojadranske gradove i posebno kasnosrednjovjekovnog Dubrovnika. Kandidatkinja je ukazala na važne terminološke razlike u rimskom pravu, kako ne bi došlo do zabune na koga se oslanja kasniji institut javnog notara. Zatim, objasnila je kakvo je značenje riječi tabellio u rimskom pravu, a kakvo značenje ima riječ notarius i scriba. Rezultati istraživanja iz ove doktorske disertacije potvrdili su glavnu hipotezu da su rimski tabelliones direktni prethodnici notara, da je tabellio iz kasnog Rimskog Carstva postao na određen način prototip modernih notara. Dakle, notarijat u kasnosrednjovjekovnom Dubrovniku rekonstruisan na osnovu notarskih isprava, nameće zaključak o podudarnosti sa rimskim pravom koje su uočljive u nizu osobina, ali i u određenom odstupanju. Kandidatkinja je ukazala da ta odstupanja odnosno specifičnosti dubrovačkog notarijata imaju lokalno obilježje.
Nedvosmislen zaključak, kako komisije tako i svih prisutnih je, da je za pohvalu opredјeljenje kandidatkinje da se bavi rimskim pravom i istorijom države i prava, ali i Pravnom fakultetu Univerziteta u Istočnom Sarajevu, jer je nastavio da ''proizvodi'' sopstveni kadar iz svih naučnih oblasti. U ime Pravnog fakulteta, prof. dr Ranka Račić je istakla da ova ustanova može biti ponosna jer je u roku od nekoliko dana organizovala dvije, zaista, imponzantne odbrane , i to kandidata, budućih profesora, koji su zaposleni na ovom Fakultetu. Na osnovu svega iznesenog, ova doktorska disertacija je ocijenjena sa najvišom ocjenom, te je Mirjana Pupić zasluženo stekla titulu doktora pravnih nauka.
